Almanya’dan Yükselen Yeni Dalga: Tedarik Zinciri Yasası

1 Ocak 2023’te yürürlüğe giren ve Alman şirketlerini ve onlarla iş yapanları doğrudan etkileyen Tedarik Zinciri Yasası (Lieferkettensorgfaltspflichtengesetz), sadece bir yasa değil, aynı zamanda bir uygarlık manifestosudur.Başlangıçta Almanya merkezli, en az 3.000 çalışanlı şirketleri kapsayan yasa, 2024 itibarıyla bu eşiği 1.000’in üzerine düşürerek daha fazla firmayı içine alacaktır. Yani yasadan sadece Alman şirketleri değil, tedarik zincirinde yer alan tüm iş ortakları; dolayısıyla AB ve Türkiye’deki firmalar da etkilenmektedir.

Sürdürülebilirlik ve İnsan Hakları Şirketler İçin Neden Önemli?

• Marka İtibarı ve Müşteri Sadakati: Günümüz tüketicileri, ürün kalitesinin yanı sıra şirketlerin değerlerine de büyük önem veriyor. Sosyal sorumluluğa ve insan haklarına saygı, şirketlerin itibarını güçlendirir; böylece müşteri sadakati ve talebi artar. Sürdürülebilir bir imaj oluşturmak, yerel ve uluslararası pazarlarda rekabet avantajı sağlar.

• Yatırımcı İlgi ve Güveni: Kurumsal sürdürülebilirlik performansı, yatırımcıların dikkat ettiği önemli bir kriterdir. Yatırımcılar günümüzde çevresel ve sosyal (ESG) kriterlere önem veriyor; bu alanda güçlü performans, yatırımcı güvenini artırıp yeni sermaye çekebilir. Alman Yasası’na uyum sağlayan Türk şirketleri, hem mevcut yatırımcıların hem de uluslararası sermaye piyasalarının ilgisini kazanacaktır.

• Operasyonel Verimlilik ve Maliyet Tasarrufu: Sürdürülebilir iş uygulamaları enerji ve kaynak kullanımını optimize ederek hem çevresel ayak izini düşürür hem de maliyetleri azaltır. Örneğin, enerji verimliliği çalışmalarına önem veren firmalar, uzun vadede daha düşük işletme maliyetleriyle faaliyet gösterir. Ayrıca, iş ortamında adil çalışma koşulları sağlanması çalışan bağlılığını artırır ve üretkenliği yükseltir.

• Yasal Uyum ve Risk Yönetimi: Alman Tedarik Zinciri Yasası gibi düzenlemelere uyum sağlamak, şirketleri yasal yaptırımlardan korur ve itibar kaybını önler. Şeffaf ve sistemli bir tedarik zinciri yönetimi, beklenmedik ihlal risklerini azaltır ve şirketi olası krizlerden korur. Böylece, sürdürülebilirlik tedbirleri almak sadece etik değil, aynı zamanda riski minimuma indiren stratejik bir adımdır.

• Yeni Pazarlara Erişim ve İş Fırsatları: İnsan haklarına ve çevreye saygılı üretim yapan şirketler, özellikle AB gibi sıkı düzenlemelerin olduğu pazarlarda tercih edilir. Alman Tedarik Zinciri Yasası’na uyum, Türk şirketlerinin Avrupa’daki işbirliklerini ve ticaret bağlantılarını güçlendirerek yeni iş fırsatlarının önünü açar.

Yasa’nın Temel Yükümlülükleri Nelerdir?

Tedarik Zinciri Yasası, kapsamındaki şirketlere insan hakları ve çevre standartlarını güvence altına alma yükümlülüğü getiriyor. Yasaya göre şirketler, tüm tedarik zincirlerindeki insan hakları risklerini tespit edip önlemeye yönelik eksiksiz bir risk yönetim sistemi kurmak zorunda. Bu süreç içinde önleyici ve düzeltici tedbirler planlanıp uygulanır; böylece olası ihlal veya hasar vakaları önlenir. Şirketlerden ayrıca politik bir beyanname yayınlamaları istenir. Yani, yönetim kurulu düzeyinde bir insan hakları politikası hazırlanıp duyurulur.

Bu yükümlülükler, yalnızca şirketin kendi faaliyetlerini değil, aynı zamanda doğrudan sözleşmeli tedarikçilerinin ve diğer (dolaylı) tedarikçilerin faaliyetlerini de kapsar. Yasada öngörülen diğer zorunluluklar şunlardır: Şirket içinde bir şikayet mekanizması oluşturmak ve çalışanların/halkın insan hakları ihlallerini bildirebileceği kanallar tesis etmek; iletilen şikayetleri değerlendirmek ve gerekli düzeltici önlemleri almak. Ayrıca tüm bu faaliyetler belgelendirilip raporlanır. Şirketler, her yıl bir ‘tedarik zinciri raporu’ yayınlamak ve bu raporu Federal Ekonomi ve Dış Ticaret Ofisi’ne iletmek zorundadır. Özetle, şirketler; insan hakları politikasını duyurur, tedarik zincirinde risk analizi yapar, önleyici önlemler alır, ihlalleri düzeltir, şikayet prosedürü işletir ve bunları kamuoyuyla düzenli olarak paylaşır.

Kimler İçin Geçerli?

Yasa, ilk aşamada Almanya’da merkezi veya şubesi bulunan en az 3.000 çalışanı olan büyük şirketleri kapsar. 2024’ten itibaren ise bu kapsama giren şirket sayısı arttırılarak eşik 1.000 çalışana düşürülmüştür. Bu sayede çok daha fazla şirket yasanın kapsamına girecektir. Örneğin, şirketler arası bir grup içinde Almanya’da çalışan toplam personel sayısı hesaplanırken, geçici işçiler altı aydan uzun süreli iseniz dahildir. Bu kapsam dışındaki işletmeler doğrudan para cezası veya yaptırım riski taşımaz, ancak büyük Alman şirketlerle iş yapıyorlarsa dolaylı olarak etkilenebilirler. Yani tedarik zincirindeki tüm taraflar, yüksek standartlara uymak zorundadır.

Yasa Kapsamındaki Cezai Müeyyideler

Yasa, yükümlülüklerini ihlal eden şirketlere ciddi cezai yaptırımlar öngörür. İhlal durumunda 8 milyon Euro’ya kadar para cezası ya da şirketin yıllık küresel cirosunun %2’sine varan idari para cezası kesilebilecektir. (Ciro bazlı ceza, yıllık cirosu 400 milyon Euro’dan fazla olan şirketler için uygulanır.) Üstelik yasayı ihlal eden şirketler, ağır ve kesinleşmiş cezalar halinde kamu ihalelerinden men edilebilir.

Denetleyici kurum olarak Federal Ekonomi ve Dış Ticaret Ofisi (BAFA), şirketlerin tedarik zinciri uygulamalarını sıkı denetim altına alır. Bu kurum; şüpheli görülen şirketlerin işyerine girme, bilgi ve belge isteme, eksik önlemleri yerine getirmeleri için süre tanıma ve gerekirse idari para cezası uygulama yetkisine sahiptir. Dolayısıyla, yasa ihlalinin maliyeti çok yüksektir: Şirketler itibar kaybı yanında büyük para cezaları ve devlet ihalelerinden yasaklanma riskiyle karşılaşacaktır.

Alman Şirketlerine Getirilen Yükümlülükler

Alman Tedarik Zinciri Yasası, Almanya’daki şirketlere kapsamlı yükümlülükler getirir. Bu şirketler, tedarik zincirlerinin her aşamasında insan hakları ve çevre standartlarının korunmasından sorumlu tutulur. Kanun, şirketlerden öncelikle detaylı risk analizleri yapmalarını ister; risk analizlerinde belirlenen öncelikli konulara uygun olarak politika bildirgesi yayımlanmalı ve insan hakları taahhüdü ilan edilmelidir. Ayrıca şirketler, riskleri ortadan kaldırmaya yönelik önleyici tedbirler (işçi sağlığı ve güvenliği uygulamaları, tedarikçi denetimleri vb.) ile ortaya çıkan ihlalleri gidermeye yönelik düzeltici tedbirler oluşturmak zorundadır.

Bu kapsamda kurum içi bir şikayet ve başvuru mekanizması kurulması da şarttır. Çalışanlar veya tedarik zinciri paydaşları, olası ihlalleri güvenli bir şekilde bildirebilmeli; bildirilen ihlaller titizlikle incelenmeli ve sonuçlarına göre mutlaka aksiyon alınmalıdır. Tüm bu süreç ve sonuçlar ayrıntılı biçimde belgelenecek, şirket her yıl bir sürdürülebilirlik raporu yayınlayarak uygulamalarını kamuya hesap verecektir. Özetle, Almanya’da faaliyet gösteren şirketler artık tedarik zincirinin ucundaki tedarikçilere kadar uzanan geniş bir sorumluluğu profesyonelce yerine getirmek zorundadır.

AB ve Türk Şirketleri İçin Fırsatlar Kapıda

Yasanın kapsamı Almanya sınırlarını aşarak tüm Avrupa ve Türkiye’deki iş ortaklarını da içine alıyor. Dolayısıyla iş dünyası için bu, hem bir zorunluluk hem de bir fırsat anlamına geliyor. Yüksek standartlara uyum sağlamayı başarabilen şirketler, rekabet gücünü ve marka değerini artıracaktır. Sürdürülebilir iş yapış tarzı, uzun vadede yeni pazarlara açılmanın kapısını aralar. Ayrıca, yasanın öngördüğü kurallara uygunluk, AB gibi katı düzenlemeleri olan pazarlarda işbirliklerinin genişlemesini mümkün kılar.

Kaynaklar:

https://www.csr-in-deutschland.de/EN/Business-Human-Rights/Supply-Chain-Act/FAQ/faq-art.html#doc3a956fcc-c35e-4655-a96a-6a39a1a0a2cfbodyText1

https://www.bmas.de/DE/Service/Publikationen/Broschueren/a432e-act-on-corporate-due-diligence-obligations-in-supply-chains.html

https://www.ibm.com/blogs/internet-of-things/german-supply-chain-due-diligence-act-scdda-explained/